Ook de gemeente Amsterdam discrimineerde mensen in jaren ’40 en ’50 van de vorige eeuw om hun seksuele oriëntatie. Dat blijkt uit twee onderzoeken die de gemeente op 9 juni publiceerde. Bovendien was er sprake van discriminatie van onder meer vrouwen, mensen met een beperking en anti-zwart racisme.
Op 25 mei bleek uit landelijk onderzoek van de regering al dat de Nederlandse overheid decennialang meewerkte aan discriminatie van lesbische, homoseksuele en biseksuele mensen. Het COC dringt aan op erkenning van dit leed, excuses van de regering en een vorm van genoegdoening voor de slachtoffers.
In Amsterdam werd de afgelopen jaren in opdracht van de gemeente onderzoek gedaan door Bureau Omlo, Gregor Walz en Karin Spaink. De onderzoekers keken in het bijzonder naar de rol van de Amsterdamse Commissie Goed Zedelijk Gedrag in de periode 1942-1958. Die beoordeelde onder meer sollicitanten op hun geschiktheid voor een baan bij de gemeente.
Uit overheidsdienst geweerd
Het onderzoek concludeert dat de Commissie mensen vaak afwees om hun homoseksualiteit. De onderzoekers vonden 76 oordelen waarin homoseksualiteit een rol speelde, en hoewel de Commissie een enkele keer mededogen had, was het meestal een negatieve beoordelingsfactor. Onderzoeker Karin Spaink stelt dat seksuele oriëntatie een grond werd ‘om iemand een bewijs van zedelijk gedrag te onthouden, en dus: uit overheidsdienst te weren.’
Als voorbeeld noemt Spaink onder meer een man die al jaren naar ieders tevredenheid bij de gemeente Amsterdam werkte, maar volgens geruchten ‘te koop’ zou lopen met zijn ‘geneigdheid’. De Commissie weigerde hem daarom tot twee keer toe een bewijs van goed gedrag voor een baan waarin hij jarenlang had gewerkt.
‘Verdacht van homoseksuele neigingen’
Ook sprak de Commissie tal van expliciete waardeoordelen uit over homoseksuelen. Homoseksualiteit wordt beschreven als ‘een kwaal waaraan iemand lijdt’, en men waarschuwt voor een ‘reservoir van homoseksuelen’. Mensen worden ‘verdacht van homoseksuele neigingen’. Over een man die meerdere veroordelingen op zijn naam heeft staan wordt gesteld: ‘de man is ook nog homoseksueel, een typisch figuur’. Een commissie noemt homoseksuelen ‘gevaarlijk’.
Politie als roddeltante
Net als bij het nationale onderzoek, blijkt uit het Amsterdamse onderzoek dat de politie een kwalijke rol had bij het verstrekken van informatie. Uit het nationale onderzoek bleek dat de politie kaartenbakken bijhield waarin naast criminelen ook homoseksuelen geregistreerd werden. Volgens Spaink gedroeg de Amsterdamse politie zich als een ‘roddeltante’: men beperkte zich niet tot strafbare feiten, maar gooide ook ‘onbewezen verdenkingen en vermoedens over de schutting’.
Een zeer pijnlijk punt is dat de politie in de Tweede Wereldoorlog waarschijnlijk een lijst van mensen waarvan ze vermoedde dat die homoseksueel waren aan de Duitse bezetter heeft verschaft. Dit gegeven en de consequenties ervan wordt momenteel nader onderzocht door het NIOD.
‘Vaatdoek’
De discriminerende oordelen van de Commissie beperkten zich niet tot homoseksuelen. Zo werden vrouwen regelmatig aangeduid met termen als ‘dweil’ of ‘vaatdoek’. Een vrouw die sekswerk had gedaan was volgens de Commissie eigenlijk nooit meer geschikt om voor de gemeente te werken, zelfs niet als schoonmaakster. Mannen die souteneur waren geweest, konden daarentegen wel gerehabiliteerd worden.
‘Kleurling’
Ook vond de commissie een stuitend voorbeeld van anti-zwart racisme. De aanvraag van een ‘kleurling’ wordt niet eens in behandelingen genomen. Vanwege ‘zooveel slechte ervaringen’ met zijn ‘soortgenoten’, aldus de Commissie.
De Amsterdamse onderzoekers concluderen dat de gemeente Amsterdam met de Commissie ‘uitsluiting en discriminatie faciliteerde en zelfs bevorderde’.
Het huidige Amsterdamse college van B&W keurt de werkwijze van de Commissie categoraal af, zo schrijft men in een brief aan de gemeenteraad. Het college staat voor een stad waarin iedereen tot zijn of haar recht komt, ongeacht verschillen in bijvoorbeeld achtergrond of seksuele oriëntatie, zo staat in de brief.
De gemeente Amsterdam wil ‘lessen uit de onderzoeken (…) halen, om er voor te zorgen dat uitsluiting en discriminatie zoveel mogelijk wordt voorkomen’. Zo beschrijft het college van B&W maatregelen op het gebied van diversiteitsbeleid en het beschermen van privacy.
De gemeente wil in gesprek met slachtoffers die nog in leven zijn. Ook benadrukt men de rol van belangenorganisaties die zaken als het onrecht dat door de Commissie is veroorzaakt, aan de kaak stellen.
Lees ook: COC wil dat regering decennia van homodiscriminatie door overheid erkent
[Tekst: COC Nederland – Beeld: cover rapport Bureau Omlo]
