Lang niet iedereen weet dat achter het vrolijke Gay Pride Amsterdam een lange geschiedenis schuilgaat. De homobeweging is niet zomaar op het punt gekomen waar we nu zijn, gewoon trouwen, niet ontslagen worden en lekker meedoen op de televisie.
Gay Pride Amsterdam, de botentocht, is eigenlijk de laatste jaren pas de functie van de oorspronkelijke Gay Pride gaan overnemen. Natuurlijk weten we allemaal dat Gay Pride is ontstaan in New York, op 28 juni 1969, toen de LGBT community voor het eerst openlijk in verzet kwam tegen de onderdrukking. In de Stonewall bar, een oude bar die door de Genovese-mafia gerund werd, kon je ondanks alles samen dansen, als enige in New York. Op de avond na de begrafenis van gay-icoon Judy Garland was er weer eens een politieinval toen de vlam in de pan sloeg. Onder aanvoering van de travestieten begon men met glazen en flessen naar de agenten te gooien, en het liep zo uit de hand dat de ME er aan te pas moest komen. Maar het was te laat: de geest was uit de fles en vanuit heel New York kwamen de mensen om mee te doen, en er waren bijna doden gevallen. Er waren flinke aantallen dakloze gays en lesbo’s die vanuit hun geboortesteden gevlucht waren en ook in New York voortdurend door de politie lastiggevallen werden; die conflicten sluimerden al een tijd. Ook ‘gewone’ LGBT’s waren het getreiter spuug- en spuugzat en men realiseerde zich dat moment daar was. Drie dagen van gewelddadige rellen maakten vooral de gays en lesbo’s militant en klaar voor de stijd. Het waren immers nog net de sixties: de hippies en de feministes waren al jaren met succes bezig de maatschappij te veranderen op de soundtrack van de Beatles, de Stones en Bob Dylan. En, vooral in Amerika, was men laat: bijvoorbeeld de zwarte emancipatie was al veel eerder op gang gekomen, al in de vijftiger jaren. Cynisch zou je kunnen zeggen dat de gays en lesbo’s nog net op tijd waren om ook hun aandeel te leveren aan de sixties-modernisering, net voordat de discotruttigheid zou opkomen.
Gay Pride zelf ontstond doordat de homobeweging in de VS, die qua omvang in de VS explodeerde vanaf 1969, al snel na de rellen bedacht dat men net als andere groepen (de Ieren, de Portoricanen en de Afro-Americans) een march in New York moest gaan houden. Die marches gaan over Fifth Avenue vanaf Central Park naar beneden. De eerste keer, in 1970 dus, was het nog veel gedoe met het stadsbestuur maar al direct was het iedereen duidelijk dat het menens was en dat de gemeente het niet meer tegen kon houden. De rellen hadden hun effect gehad. Ook internationaal had iedereen begrepen dat het moment daar was: weliswaar een paar jaar later hadden ook de Europeanen hun Prides (Berlijn heeft er zelfs drie tegenwoordig, tot groot ongenoegen van onder andere Conchita Wurst). In Duitsland bijvoorbeeld zijn de evenementen keurig over de zomer verdeeld, zodat iedereen overal heen kan.
In Nederland verliep de ontwikkeling veel geleidelijker. Direct na de oorlog (1947) werd de Shakespeare Club opgericht, de voorloper van het COC, en men werd over het algemeen door de politie met rust gelaten. Het COC opende al in 1952 de roemruchte dancing DOK, aan de Singel, die na interne problemen zelfstandig werd. In 1955 begon het COC overnieuw met de al even roemruchte Schakel. Velen konden de weg tussen beide lokaties met de ogen dicht (of dronken) zonder problemen afleggen. In de zestiger jaren ging het snel: in 1963 deed schrijver Gerard Reve als eerste zijn coming out op de tv (in zwart-wit nog), in 1964 opende de Amstel taveerne en als je douche kapot was dan kon je naar sauna Thermos. De ruigpoten konden vanaf 1965 in leerbar Argos terecht. Al die jaren was er al het Mandje, een café op de Zeedijk dat al van voor de oorlog stamde, van de legendarische motorpot Bet van Beeren.
Qua Gay Pride moest Nederland tot 1978 geduld hebben; toen pas kwam de Roze Zaterdag, de Nederlandse benaming. Die zat net als New York op de laatste zaterdag van juni. Omdat men niet ieder jaar in Amsterdam wilde zitten ging het evenement na de eerste keer op tournee door het land. Berucht was de versie in Amersfoort in 1982: de jeugd van de Veluwe was met honkbalknuppels aangereisd om eens flink te keer te gaan, en ‘we’ moesten onder politiebegeleiding van het plein naar de feestlocatie, om door de bevolking uitgejouwd te worden. Dat de crisis in de jaren daarna nog veel erger zou worden konden we toen nog niet bevroeden. Diezelfde crisis, hoe cynisch ook, zorgde er wel voor dat het bestaan van de homobeweging niet meer ontkend kon worden. Er stapten ook erg veel vrijwilligers over van de homobeweging naar de AIDS-hulpverlening.
De homobeweging is eigenlijk een Duitse uitvinding. Al in 1897 (!) richtte seksuoloog en filosoof Magnus Hirschfeld het Wetenschappelijk-Humanitair Comitee op, de eerste homo-organisatie ter wereld. Hij wist onder andere een petitie te organiseren waarin 5000 ondertekenaars, waaronder Albert Einstein en Hermann Hesse, protesteerden tegen de beruchte paragraaf 175, waarmee in Duitsland homoseksualiteit strafbaar was gesteld. Deze paragraaf zou pas na de Duitse eenheid afgeschaft worden. Ironisch is dan dat Duitsland als enig groot (en modern) Europees land nog steeds geen homohuwelijk heeft.
Een zekere Henry Gerber, die in het Amerikaanse leger werkte en uitgezonden was naar Europa, in de nasleep van de eerste wereldoorlog, nam de ideeën van Hirschfeld mee naar Amerika en richtte de Society for Human Rights op, rond 1924 al. Deze bestond niet lang. Maar hieruit kwam wel een andere organisatie voor, de Mattachine Society, vanaf 1950. Deze heeft veel langer bestaan.
Gezien deze geschiedenis is Gay Pride Amsterdam dus nog maar een jonkie, want pas in 1996 gestart. De hoogtijdagen van Amsterdam Gay Capital waren al voorbij, vooral omdat Londen, Parijs, Keulen en Barcelona zelf veel vrijer waren geworden. In Amsterdam keken de bareigenaars met enige jaloezie naar de grote gay-evenementen die in heel Europa gehouden werden, en men zag terecht dat Amsterdam iets moest doen. Niet eind juni, dat is dubbelop, maar begin augustus zou een mooi moment voor een groot evenement zijn. De toeristen zijn er nog en de Nederlanders hebben ook nog vakantie. En natuurlijk moet je dan in de grachten gaan varen: kenmerkend voor Amsterdam en uniek voor een gay optocht. Het heette eerst nog Canal Parade en het was direct een groot succes. De combinatie van een botentocht, het tijdstip en de tijdgeest (de AIDS crisis was geluwd) maakte het al gauw een van de grootste evenementen van de stad. De eerste jaren wilde men vooral feesten: veel travo’s met harde muziek en blote dans. Nou ja, bloot, de zwembroek bleef aan. Menig respectabele burger meende daarin toch nog een provocatie te kunnen ontdekken. Echter, na een paar jaar zagen velen dat je met dit evenement meer kon doen. Met name in de serieuze media was men op het feesten uitgekeken en werd er steeds vaker gevraagd ‘of er nog iets inhoudelijks gedaan werd’. Mede daarom kregen initiatieven als een Marokkaanse of Arabische boot veel media-aandacht. Ook veel bedrijven en organisaties zagen de PR-waarde. Bijvoorbeeld Defensie, waar men de eerste keren nog niet in uniform mocht meevaren. Alleen al daaraan zie je de noodzaak. De naam veranderde mee: het heette ook wel Amsterdam Pride maar tegenwoordige is het klassieke Gay Pride het meest gebruikt en het programma is uitgebreid naar een hele week, net als elders. Gelukkig bestaat de Roze Zaterdag nog steeds, maar vooral als een stimulans voor de beweging in de betreffende stad en regio en minder als landelijk evenement. Vanwege de kosten wordt ook vaak afgezien van een optocht. Utrecht meldde vorig jaar dat men de “kwaliteit van de optocht” niet kon garanderen. Dit jaar was Roze Zaterdag in Eindhoven.
Gay Pride functioneert nog steeds geweldig als breekpunt in sociale verandering. In het Heilige Jaar 2000 scoorde de Italiaanse LGBT-beweging enorm met hun EuroPride, vooral omdat de katholieke kerk ging protesteren. Dat laatste protest haalde wereldwijd alle media: Gay Pride in Rome is geen nieuws, Paus Tegen Gay Pride wel. De Italiaanse LGBT’s kwamen massaal naar Rome (250.000 bezoekers) en het werd veruit de grootste Pride ooit in Italië, dat nog steeds flink achterloopt op de rest van Europa. Tegenwoordig is Gay Pride vooral actueel in Oost-Europa. Een van de toegangseisen voor de Europese Unie is een door de politie beschermde Gay Pride, en dat wordt ook echt hard gespeeld; met name Servië moet tandenknarsend toegeven. Het is regelmatig gebeurd dat men stoer de LGBT’s ging arresteren en dan bleek er opeens een Europarlementslid tussen te zitten; niet handig. Ook de Russen hebben gemerkt dat hun gedoe rond Gay Pride ze in het Westen veel imagoschade oplevert, terwijl men natuurlijk wel het geld van de Westerse investeerders wil binnenhalen.
Overal in Azië, hoewel lang niet zo liberaal, is inmiddels Gay Pride, hoewel er in Singapore nog gedoe over is. Homoseksualiteit is er nog strafbaar en dit jaar was een hearing bij het Hooggerechtshof over artikel 377A, uit 1938 (!).
In Japan zijn het veelal Westerlingen die meedoen. Het openlijk je privéleven etaleren en het provocatieve element is zodanig in strijd met de Japanse conformistische cultuur, dat Japanners er maar weinig aan meedoen. China is apart: je kunt overal uitgaan, meestal ongestoord, maar openlijke organisatie is volstrekt taboe. Men probeert het regelmatig maar de overheid saboteert het systematisch.
De laatste jaren is het accent van de homobeweging veranderd: de algemene acceptatie is min of meer bereikt en men focust zich nu op situaties waar nog verbetering nodig is: het homohuwelijk bijvoorbeeld, in veel landen allang normaal maar zoals opgemerkt in Duitsland nog steeds niet. Daar wordt verwacht de het Bundesgerichtshof de knoop zal doorhakken. De snelheid waarmee het in Amerika gaat heeft iedereen verbaasd. Een ander punt is de situatie op middelbare scholen: in Nederland is voorlichting over homoseksualiteit inmiddels verplicht en is er, mede door het tv-programma van Arie Boomsma, veel aandacht voor jonge LGBT’s.
Een derde probleemveld is de sportwereld: altijd moeilijk geweest, en er is nog steeds nergens in Europa een actieve profvoetballler uit de kast. Europeanen dachten altijd dat ze moderner waren dan die conservatieve Amerikanen, maar juist daar zijn de laatste tijd een aantal spectaculaire coming out gevallen geweest. Veruit de belangrijkste gay sporter is echter sinds vorige week de Australische zwemmer Ian Thorpe: hij is de grootste zwemmer ooit en nooit was er een wereldwijd bekende gay atleet met zoveel Olympische medailles. Typisch waren zijn woorden dat hij de LGBT-jeugd van nu een makkelijkere coming out wil bezorgen dan dat hij zelf heeft gehad. Hij zat immers vanaf zijn vijftiende in de mallemolen van de topsport.
Onderstaand vind je een beknopte tijdlijn van de homobeweging, veelal Nederland. De Nederlandse informatie zijn citaten van de interessante en uitgebreide tijdbalk van
het IHLIA :
http://www.ihlia.nl/dutch/algemeen/Tijdbalk
———————————————————————————————————————————————————————————————————————
Tijdlijn relevante data voor de homobeweging
1897
Berlijn: oprichting eerste homobeweging ter wereld, het Wetenschappelijk-Humanitair Comitee op, door Magnus Hirschfeld.
1911
Artikel 248bis komt in het Wetboek van Strafrecht. In dit artikel werden alle seksuele contacten tussen meerderjarigen en minderjarigen van hetzelfde geslacht tussen 16 en 21 jaar strafbaar gesteld.
1912
Oprichting Nederlandse Afdeeling van het Wissenschaftlich Humanitäre Komitee door jhr. Jacob Anton Schorer e.a., met als doel het geven van voorlichting over homoseksualiteit en afschaffing van het discriminerende artikel 248bis van het Wetboek van Strafrecht. Na WO I verzelfstandigd tot het Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee (NWHK)
1927
Cafe ’t Mandje Bet van Beeren opent op de Amsterdamse Zeedijk, waarschijnlijk het eerste homocafe ter wereld. Blijft open gedurende de oorlog.
1945
Na afloop van de oorlog komen veel LGBT’s uit het Amerikaanse leger terug. Ze hadden datzelfde leger benut om uit hun plattelandsdorpjes te ‘vluchten’. Meestal trekt men naar de grote steden aan Oost- en Westkust.
1947
Oprichting Shakespeareclub.
1949
Wijziging naam Shakespeareclub in Cultuur- en Ontspanningscentrum (C.O.C.) met als verenigingsblad Vriendschap.
1950
Oprichting Mattachine Society (Los Angeles) en Daughters of Bilitis (San Francisco).
1952
Opening De Odeon Kelder (DOK) aan de Singel in Amsterdam, als sociëteit van het C.O.C. Na ruzie ging het DOK los van het COC verder.
1955
Opening bar-dancing De Schakel van het COC aan de Korte Leidsedwarsstraat. Bestond tot 1978.
1963
Schrijver Gerard Reve is de eerste die op tv zijn coming out heeft.
1964
Amstel Taveerne en sauna Thermos openen.
1965
Leerbar Argos opent.
1966
Eerste gay-protest in de VS. De Mattachine Society organiseert een Sip-In in de Julius bar: men verklaart openlijk gay te zijn en wil daarna iets drinken. Volgens de toen geldende drankwetgeving wordt het geweigerd. Men brengt het voor de rechter en die oordeelt dat de Liquor Authority niet het recht heeft de vrijheid van vergadering te blokkeren.
1969
Eerste homodemonstratie op het Binnenhof in Den Haag tegen artikel 248bis, op 21 januari. Albert Mol doet zijn coming out in het praatprogramma van Koos Postema.
1969
New York, 28 juni: de Stonewall rellen, de geboorte van de moderne homobeweging.
1971
Afschaffing art. 248bis van het Wetboek van Strafrecht.
1977
Miami Nightmare in het Amsterdamse Concertgebouw, een benefietfeest tegen de kruistocht van Anita Bryant in de V.S. tegen homo’s en lesbo’s.
1978
Eerste Roze Zaterdag in Nederland, Amsterdam.
1979
Eerste Gay Pride in Duitsland: Bremen en Berlijn.
1982
Roze Zaterdag in foort wordt ontsierd door een gewelddadige confrontatie met heterojongeren.
1982
AIDS crisis begint.
1985
Rock Hudson overlijdt aan aids, onder enorme mediabelangstelling.
1987
Realisatie Homomonument.
1991
Freddy Mercury overleden.
1992
Drie jaar na de Wende schaft Helmut Kohl de discriminerende paragraaf 175 af, de Duitse versie van par. 248. In de DDR was deze al eerder komen te vervallen.
1994
Invoering Wet Gelijke Behandeling.
1996
Eerste Canal Pride in Amsterdam.
1998
Gay Games in Amsterdam. Groot succes maar financieel een debacle. Gemeente Amsterdam draait voor het verlies op (ca. 5 miljoen).
Invoering partnerregistratie.
2001
Invoering homohuwelijk.
2014
Conchita Wurst wint het Songfestival als de dame-met-baard. Vooral in Rusland en in Servië komt de pro-tolerantie-boodschap niet over. Haar lef wel.
Lees meer over New York op http://en.wikipedia.org/wiki/Stonewall_riots.
Door: Paul Roggema
