“Grenzen van beleid”
Actueler dan verwacht was de lezing van minister Jet Bussemaker, een paar weken geleden (1 oktober), nog vóór het gedoe met de ambassademedewerker in Rusland. Dankzij YouTube kunnen we er allemaal bij zijn, en het was de moeite waard want ze had een aantal even relevante als doordachte opmerkingen.
De eerste vraag was hoe je homobeleid uitdraagt naar anderen zonder met het opgeheven vingertje te zwaaien. Bussemaker vertelde over haar gesprekken onlangs in Moskou. Zowel bij minister van cultuur Medinsky als bij onderwijsminister Livanov had ze het onderwerp aangesneden; Medinsky staat bekend als een hardliner en hij reageerde met de opmerking dat Nederland het ook niet zou waarderen als anderen zich met het abortus- of euthanasiebeleid zouden bemoeien. Livanov stelde dat Rusland niet alleen het liberale Moskou is, maar ook een hoop provincie en die wisten tien jaar geleden niet eens dat homoseksualiteit bestond. Dus hoe moet je daar als overheid beleid voor maken? Je kunt het als vooruitgang zien dat er nu over gepraat wordt. Dat conservatisme is de mening van het volk, en daar moet je als regering rekening mee houden. Bussemaker: “Realiseer je dat ik daar twee dagen op bezoek ben en dat ik ze dan even snel de les ga lezen. Ik blijf het doen maar er zitten beperkingen aan. Vergeet niet dat het bij ons ook lang geduurd heeft.”
“Iedere overheid moet naar zijn bevolking luisteren, en ook bij onze euthanasie- en abortuswetgeving was de stem van het volk belangrijk. Hier vindt 90% van de bevolking dat homo’s hun eigen leven mogen leiden. Maar als die mening eens zou veranderen? Moet de overheid dan mee teruggaan naar vroeger? Dwingen we de mensen soms niet tot homovriendelijk gedrag?”
“Natuurlijk is de overheid niet altijd neutraal. Niet lang geleden waren werkende vrouwen slechte moeders. Toch heeft de overheid volgens mij de taak de minderheden te beschermen. Roosevelt zei lang geleden al dat democratie niet kan bestaan als zij haar minderheden niet beschermt tegen ongelijke behandeling, of zelfs tegen gevaar. In dat geval moet je normerend zijn, en de overheid moet daarbij geholpen worden door kritische geesten.”
Tweede dilemma
Waar ligt de grens van de normerende overheid? Mag je mensen een mening opdringen die ze niet willen? “Normaliter is de eigen mening een privézaak, maar als anderen in hun belang geschaad worden is het een andere zaak. Bijvoorbeeld trouwambtenaren moeten iedereen gelijk behandelen en de wet uitvoeren. We nemen dan ook geen nieuwe weigerambtenaren aan. Er is wel een tussenoplossing gekozen: bestaande weigerambtenaren mogen blijven.”
“Mensen hebben een aantal basisrechten die niet aangetast mogen worden. Iedereen is vrij, en gelijkwaardig. Zolang je volwassen bent mag je je eigen relatie kiezen en moet de integriteit van het lichaam beschermd worden. Opvattingen zijn vrij, maar grensoverschrijdend gedrag niet.”
“Soms is symboliek ook belangrijk. Omdat ook de minderheden bij de overheid zelf beschermd moeten worden was er voor het eerst een minister op de boor van Defensie; dat was een enorme ondersteuning voor de deelnemers.”
“Omdat we niet alles via wetgeving kunnen doen, gebruiken we subsidies zoals die aan het COC om iets te bereiken. Zij krijgen dat voor de ondersteuning van internationale organisaties, vooral in Oost Europa. Dat is geen koloniale houding maar bevordering van mensenrechten.”
“Normering heeft ook een andere kant: ook van de doelgroep zelf wordt iets gevraagd, dus kom uit de kast en laat zien wie je bent. Althans dat vinden wij. Maar daar zit ook een keerzijde aan: homo’s of lesbiennes uit minderheden kunnen flink in de problemen komen. Wat doe je als men niet wil en geen breuk met de eigen gemeenschap wil riskeren? Ik ken iemand die als homo tijdens Gay Pride de stad ontvlucht; hij wil er niet aan meedoen. Dit speelt met name bij islamieten. 75% van Turkse en Marokkaanse ouders geven aan dat ze er problemen mee hebben als hun kinderen homo of lesbisch zouden zijn.”
“We hebben de scholen nu verplicht voorlichting te geven, en ze kiezen zelf uit de verschillende lespakketten. Ik bepaal als minister niet de inhoud daarvan. Er zijn bijvoorbeeld pakketten die helemaal van de beleving van de jongeren uitgaan, hoe ze met anders-zijn omgaan, en dan is gay maar een onderdeel van de verscheidenheid. De norm van het COC is niet de enige en sluit niet aan bij alle onderdelen van de maatschappij. Reformatorische scholen hebben een eigen onderwijspakket gemaakt, dat blijft mogelijk. Die verscheidenheid was een bewuste keuze; niet iedereen hoeft te denken als het COC en alleen de discussie in reformatorische kring is al belangrijk.”
“Er is bijvoorbeeld een documentaire met de titel “Houdt God van vrouwen” die gaat over emancipatie van vrouwen in evangelische kring.”
Derde dilemma
“Ik signaleer verder regelmatig een reactie als “ik word zo moe van die emancipatie, iedereen heeft toch gelijke rechten? Dat is toch vanzelfsprekend? Of in een discussie over economische zelfstandigheid waren vrouwen boos op mij omdat ze zelf gekozen hadden om niet financieel onafhankelijk te zijn; ze wilden geen advies van de overheid wat ze zouden moeten doen. Mijn antwoord is dan dat die keuze niet geheel persoonlijk is; je denkt als individu dat het een persoonlijke keuze is maar in veel gevallen blijken vrouwen toch als groep opeens economisch niet zelfstandig zijn. Zelfs nu de vrouwen hoger dan ooit opgeleid zijn. Emancipatie blijkt dan nooit af te zijn en moet onderhouden worden; anders ga je terug naar de oude situatie. Niet alleen gelijke kansen maar ook een gelijk resultaat. Vrijheid voor homo’s en lesbiennes is nog niet zo oud, pas in 2001 kon men gaan trouwen, dat is nog niet lang geleden. We vinden het al heel gewoon, en Nederland is als je de opiniepeilingen moet geloven het liberaalste van de wereld, moeten we dan nog beleid voeren? Maar het is niet voltooid, we moeten opletten of we niet te makkelijk worden en de overblijvende problemen negeren.”
“Er verhuizen nog steeds mensen omdat ze in hun buurt weggepest worden en sommige antihomo-meningen zijn af en toe nog steeds normaal. Ik vind dat we niet onverschillig moeten worden; gelijke behandeling van vrouwen en LGBT’s is nog steeds niet voltooid. En de organisaties die daarvoor strijden moeten gesteund worden. Zij moeten blijven kijken of de wettelijke gelijkheid in de praktijk ook bestaat. We mogen niet verslappen.”
“Ook nu er meer dingen aan de burgers overgelaten worden, moet de overheid het niet helemaal afgeven. Bij bedreiging van minderheden moet de overheid optreden. Voorbeeld: er werd een raadslid in Eindhoven bedreigd en zowel de burgemeester als ik hebben hem gebeld en dat was voor hem een enorme steun.”
“De overheid kan ook aan management by speech doen. Een klimaat creëren kan ook belangrijk zijn, wetgeving is niet zaligmakend. Toen we op de Europese gay conferentie waren was prinses Maxima erbij en dat had een enorme invloed op iedereen, ook op de buitenwereld.”
“Ter afsluiting grijp ik terug op de universele mensenrechten. Die zijn geen Nederlandse verdienste maar een internationaal recht, en op basis daarvan moeten we ons als voorlopers gedragen en ongemakkelijke gesprekken voeren, anderen aanspreken op die universele mensenrechten en die discriminatie. Een aantasting van de vrijheid van één individu is de aantasting van rechten van allemaal. Emancipatie is nog lang niet voltooid zolang gelijke rechten nog lang niet voor iedereen gelden. De strijd gaat door.”
Door: Paul Roggema
