Door Paul Roggema
Voorlichting is nog altijd de grootste groep van COC Amsterdam en omstreken. Met meer dan 50 vrijwilligers en ongeveer 600 voorlichtingen per jaar, tendens stijgend, is de groep springlevend.
Vorig jaar praatten we met coördinator Krzysztof, nu is het de beurt aan Lotte Hajema, 29 jaar.
Waarom doe je het? ‘Ik vind het geven van voorlichting ontzettend leuk. Het voor de klas staan, het gesprek met de groep, ik ben altijd weer benieuwd wat de leerlingen te zeggen hebben. Veel kinderen zijn grappig en onbevangen’.
‘De dynamiek is in elke klas anders. Er is wel vaak een handjevol kinderen dat de hele tijd het woord wil voeren. Stoere jongens met een hoop kabaal die vervolgens tot de orde worden geroepen door de meest bijdehante meiden. Soms vraag ik me af of de leerlingen die zich stilhouden het onderwerp niet interessant vinden, of dat ze het juist héél erg interessant vinden en vervolgens niets meer durven zeggen. Sommige klassen zijn erg open, daar maken leerlingen er geen geheim van als ze LHBTI zijn. Maar dat is bij de grote meerderheid van de scholen nog niet het geval.’
‘Zelf ben ik diplomaat en werk voor het ministerie van Buitenlandse Zaken. In het Nederlandse buitenlands beleid is veel aandacht voor LHBTI-thema’s, zowel op Europees niveau als bij de Verenigde Naties. Landen die lid willen worden van de EU moeten bijvoorbeeld laten zien dat ze de rechten van LHBTI’ers beschermen. Nederland steunt LHBTI-activisten wereldwijd, daar ben ik trots op. Het ministerie heeft ook een strategisch partnerschap met COC Nederland.’
‘Op de scholen is het voor LHBTI’ers beter dan vroeger, maar we zijn er nog lang niet. Het bijzondere van voorlichting geven is dat leerlingen soms heel negatief praten over homoseksualiteit, maar zodra ze een echt mens (wij, voorlichters) voor hun neus hebben, ze toch heel vriendelijk en beleefd zijn. Het is soms de eerste keer dat ze praten met iemand die openlijk LHBTI is. Ik denk dat we daarmee al veel bereiken.’
‘Natuurlijk staan wij ook voor de klas voor leerlingen die zelf LHBTI zijn. Door gewoon jezelf te zijn en daar niet geheimzinnig over te doen hopen we die jongeren te bereiken die denken dat zij de vreemde eend in de bijt zijn. “Kijk, het komt helemaal goed met mensen zoals wij”, dat is de boodschap.’
‘Onze lessen gaan niet alleen over homoseksualiteit, maar ook over genderidentiteit. Ik merk dat hier sinds ik ben begonnen met voorlichten veel in is veranderd: het heeft meer bekendheid dan een paar jaar terug. Leerlingen kennen tegenwoordig mensen van tv, youtube of instagram die transgender of non-binair zijn. Toch is het niveau van kennis en acceptatie nog beneden peil. Dus dit is een belangrijk onderdeel van onze voorlichtingen.’
Wat gebeurt er zoal in de klas, welke houding tref je aan?
‘Laat ik drie verschillende voorbeelden geven: een alles-kan klas, een het-kan-ongeveer-maar-we-praten-er-niet-over klas en een we-willen-er-niks-van-weten klas.
Op de eerste type school weten ze al veel van het onderwerp af. Leerlingen zeggen zelf absoluut geen moeite te hebben met homoseksualiteit en genderidentiteit. LHBTI zijn is de normaalste zaak van de wereld en soms snappen ze ook niet helemaal waarom onze voorlichting überhaupt nodig is. Natuurlijk is het super fijn als leerlingen zo open zijn. Ze vergeten daarbij soms wel dat uit de kast komen een grote stap kan zijn, ook voor leerlingen op hun eigen school. Het risico is dat ze dénken dat het allemaal vanzelfsprekend is, terwijl er onder de oppervlakte nog best wat ongemak zit. Daarbij weet je ook niet of leerlingen echt zeggen wat ze denken, of sociaal wenselijke antwoorden geven.’
‘Je moet de voorlichting altijd een beetje afstemmen op de klas. Je kunt wat meer de theorie in duiken: wat betekent genderidentiteit, wat is genderexpressie, wat is sekse en wat is het verschil? Het is ook interessant om de klas te vragen om een anonieme vraag op een briefje te schrijven. Op deze manier kunnen leerlingen alles vragen, zonder dat ze bang hoeven te zijn dat ze iets zeggen dat niet hoort.’
‘Veel klassen vallen in de categorie het-kan-ongeveer-maar-we-praten-er-niet-over. Men is niet anti-homo en hoort ons verhaal welwillend aan, maar als je een beetje doorvraagt komen er veel vooroordelen tevoorschijn. We stellen vaak de vraag: wie scheldt er wel eens met het woord homo? Dan schieten alle vingers omhoog. We proberen vervolgens uit te leggen waarom dit pijnlijk kan zijn en het hierdoor extra moeilijk kan zijn om uit de kast te komen. Het feit dat er nooit over homoseksualiteit wordt gepraat, behalve dan het scheldwoord ‘homo’ zegt genoeg.’
‘En soms tref je een klas die er gewoon helemaal niets van wil weten. Sommige leerlingen zijn uitgesproken negatief. “Homo’s zijn ziek”, “het is een stoornis”, “ze kunnen klappen krijgen”, zijn allemaal uitspraken die ik wel eens heb gehoord. Zulke klassen zijn niet in één uurtje om te toveren tot vrolijke regenboogklas. Maar toch kun je veel bereiken. Bijvoorbeeld door je persoonlijke verhaal te vertellen: “ik zat in de derde klas en toen werd ik ineens verliefd op een meisje. Dat vond ik best lastig, en dit is wat er toen allemaal gebeurde…”. Dat maakt indruk. Uiteindelijk wil je dat leerlingen zich kunnen verplaatsen in de ander.’
Lesvorm
‘We zijn als groep constant bezig met het verbeteren van de voorlichtingen en het vinden van de juiste lesvorm. Wat ik zelf heb geleerd: maak het zo interactief mogelijk. Een kind van 13 kan niet een heel uur stilzitten en luisteren (volwassenen trouwens ook niet). We maken gebruik van quizzen waarbij leerlingen via hun telefoon meespelen. Ik doe ook vaak een stellingenspel: ben je het eens ga je in deze hoek van de klas staan, ben je het oneens dan in de andere hoek. Lekker beweeglijk. Een stelling die wij vaak aan de klas voorleggen is ‘denk je dat je op deze school veilig uit de kast kunt komen?’. Het klassieke fotospel ’herken de hetero’ doet het ook altijd goed: uit 16 portretten moeten leerlingen de enige hetero aanwijzen, wat natuurlijk bijna nooit lukt.’
Diversiteit
‘We hebben een fantastische en gezellige groep voorlichters. Allemaal mensen die dit in hun vrije tijd doen. Naar mijn eigen mening is onze grote uitdaging onze eigen diversiteit. We zijn helaas niet echt een afspiegeling van de maatschappij, qua kleur en qua achtergrond. Ik proef bij sommige leerlingen dan de reactie: ‘u heeft makkelijk praten, u bent zelf zo bevoorrecht’. En dat is natuurlijk ook zo, althans zo zie ik mezelf wel. Het is van belang om als voorlichter bewust te zijn van andere vormen van discriminatie. Sommige leerlingen hebben daar zelf regelmatig mee te maken, bijvoorbeeld op basis van hun geloof of achtergrond. Het is natuurlijk het mooist als je in een les bepaalde verbanden kunt leggen: hoe het is om ‘anders’ te zijn, hoe voelt het als je te maken krijgt met vooroordelen?’
‘Al met al is het een geweldig leuk en uitdagend om voorlichter te zijn. Ik heb er zelf veel van geleerd en heb gesprekken die ik anders nooit zou voeren. Tot slot nog een shout out naar onze coördinator Krzysztof: zonder zijn inspanningen zou het allemaal niet mogelijk zijn wat wij als groep doen. Het lintje dat hij vorig jaar kreeg heeft hij dubbel en dwars verdiend.’
